Εμπίπτει η ρητορική μίσους στην ελευθερία λόγου; (ΒΙΝΤΕΟ)

Ο Παναγιώτης Σταυρινίδης, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου  συζήτησε με τη Μαρία-Ιζαμπέλλα Αχιλλέως στο vodcast Social Dilemma και το Lemesos TV σχετικά με τη ρητορική μίσους και τον ρόλο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μια κατακόρυφη αύξηση περιστατικών ρητορικής μίσους στην Ευρώπη, στον κόσμο και φυσικά στην Κύπρο, εντός και εκτός διαδικτύου.

Τι είναι η ρητορική μίσους; – Ένας ορισμός

Οτιδήποτε υποκινεί βία (ακόμη και εάν δεν καταλήγει σε βία) άμεσα ή έμμεσα αποτελεί ρητορική μίσους.  Λόγος, φράσεις που υποκινούν στην εκδήλωση μιας μορφής βίας η οποία συχνά διοχετεύεται προς ευάλωτες ομάδες: μειονότητες, μετανάστες, ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα και οποιαδήποτε ομάδα ανθρώπων  θεωρείται πιο τρωτή εντός της κοινωνίας. Σύμφωνα με την επιστήμη της ψυχολογίας, όλοι οι άνθρωποι είναι εν δυνάμει δράστες υποκίνησης βίας.  Ο λόγος χρησιμοποιείται ως εργαλείο και για αυτό η υποκίνηση βίας, ακόμη και αν δεν καταλήξει σε περιστατικό άσκησης φυσικής βίας, αποτελεί δείγμα λεκτικής ή ψυχολογικής βίας και λειτουργεί εκφοβιστικά.

Παίζει ρόλο ο πομπός της ρητορικής μίσους

Εκτός από τα μεμονωμένα άτομα που μπορεί να εκφράσουν ρητορική μίσους εντός των social media, έχουμε δει δείγματα χρήσης ρητορικής μίσους και από πρόσωπα πολιτικής ή εκκλησιαστικής εξουσίας. Ο λόγος αυτός έχει μια διαφορετική δυναμική. Όταν πρόσωπα της εξουσίας υποκινούν βία μέσω του δημόσιου λόγου τους, τα πράγματα αλλάζουν. Συχνά το κράτος δεν δείχνει τη βούληση να καταδικάσει όσους υποκινούν σε βία και όλους εκείνους των οποίων ο λόγος  περιλαμβάνει ρητορική μίσους. Η ίδια η παράλληλη εξουσία είναι φορέας της υποκίνησης μίσους και αυτής της ρητορικής. Ουσιαστικά, υπάρχουν πολιτικά πρόσωπα τα οποία δημιουργούν το ακροατήριό τους, δημιουργώντας έναν όχλο ο οποίος «διψά για ωμό κρέας», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Καθηγητής κ. Σταυρινίδης.

Η ψυχολογία της μάζας πίσω από τη ρητορική μίσους

Στη σημερινή εποχή, όπως μας εξηγεί ο κ. Σταυρινίδης, υπάρχουν τουλάχιστον δύο εκδοχές ρητορικής μίσους: η φυσική εκδοχή, την οποία θα συναντήσουμε σε ένα γήπεδο ή σε έναν όχλο, για παράδειγμα  κατά τη διάρκεια ενός πογκρόμ και η ψηφιακή εκδοχή την οποία συναντούμε στα social media. Και οι δυο είναι επικίνδυνες και μπορούν να καταστούν ανεξέλεγκτες. Η δε διαδικτυακή μορφή αυτού του φανατισμού συχνά μετασχηματίζεται και σε φυσική μορφή βίας. «Αν κάποιος νομίζει ότι αθώα παρασέρνει τον κόσμο μέσω της ρητορικής μίσους που διαδίδει ψηφιακά, θα πρέπει να ξέρει ότι δυνητικά έχει αίμα στα χέρια του, γιατί δεν γνωρίζει πότε θα βρεθεί έστω και ένας που θα μετατρέψει το διαδικτυακό όχλο σε φυσικό», τονίζει ο Καθηγητής.

Το προφίλ των εκφραστών της ρητορικής μίσους

«Συνήθως πρόκειται για άτομα με πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση», υπογραμμίζει ο κ. Σταυρινίδης. Η έλλειψη αυτοεκτίμησης συνοδεύεται επίσης από συμπλέγματα κατωτερότητας, όσο περίεργο κι αν ακούγεται, τα οποία οι ίδιοι μεταμφιέζουν σε μια προσπάθεια να επιδείξουν μεγάλη ισχύ και μια αίσθηση υπεροχής και ανωτερότητας. Έτσι, εμφανίζονται είτε στον ψηφιακό είτε στον φυσικό κόσμο με ένα προφίλ φωνακλά, ένα ηχηρό και δυναμικό προφίλ που εκφοβίζει και μόνο με την παρουσία τους. Αυτό το προφίλ συχνά θα βρει ακροατήριο σε άλλους συνανθρώπους με παρόμοιες ανασφάλειες και θα κουμπώσει πάνω τους. «Τα άτομα αυτά αμέσως γίνονται οι εκφραστές ενός όχλου που περιμένει πότε ο ηγέτης θα το τροφοδοτήσει με το επόμενο θύμα», τονίζει.

Πώς πρέπει να λειτουργήσουμε αν γίνουμε μάρτυρες ρητορικής μίσους;

«Είναι μια δύσκολη εξίσωση», παραδέχεται ο κ. Σταυρινίδης. Η ψυχολογία ορίζει ότι ακόμα και η αρνητική αντίδραση, στην προσπάθεια άμυνας, τροφοδοτεί τους δράστες. Από την άλλη αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να δεχόμαστε τα πάντα με απάθεια. «Η κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή. Αν πρόκειται για απειλή ενάντια στη ζωή ενός ανθρώπου , τα όρια έχουν ήδη ξεπεραστεί οπότε πρέπει να καταγγελθεί η πράξη στις αρχές», συμβουλεύει ο κ. Σταυρινίδης. Από την άλλη , το να τρέχουμε πίσω από οποιονδήποτε προσβάλλει κόσμο εντός διαδικτύου είναι αδιέξοδο. Οι περισσότεροι είμαστε σε μια φάση που ψάχνουμε μια ισορροπία και σε μια προσπάθεια  να προστατεύουμε τα δικαιώματα και την ασφάλειά μας.

Η Μαρία-Ιζαμπέλλα στο vodcast Social Dilemma φιλοξενεί τον Παναγιώτη Σταυρινίδη. Η ρητορική μίσους εμπίπτει στην ελευθερία του λόγου; Συζητούν για το τι είναι ρητορική μίσους, το προφίλ του θύτη, την επίδραση των social media στην εξάπλωση του hate speech. Το δίλημμα εξετάζεται και μέσω του φακού της κοινωνιολογίας αλλά και της ψυχολογίας. Ο Παναγιώτης Σταυρινίδης είναι κάτοχος διδακτορικού (PhD) στην Ψυχολογία από το Πανεπιστήμιο Κύπρου όπου εργάζεται ως Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Ψυχολογίας. Το vodcast Social Dilemma ασχολείται με σωρεία ζητημάτων που εγείρουν κοινωνικά, ηθικά και πολιτικά διλήμματα. Εντοπίζει κοινωνικούς προβληματισμούς και φαινόμενα και συνομιλεί με ειδικούς ώστε να τα αξιολογήσουν και να τα αποκωδικοποιήσουν.